Pero si acudimos ás orixes, as chamadas datas de inicio de estación os días 1 de novembro (Samain), febreiro (Imbolc), maio (Beltaine) e agosto (Lugnasad) son o resultado da adaptación dun calendario celta que combinaba os ciclos do sol e da lúa co calendario romano-cristián de base solar. Esas festas celebrábanse con diferentes formas locais ao longo dos séculos e fixaban algúns actos xurídicos. Estas datas constituen o indicio máis fiable para identificar o modelo celta de coñecemento astronómico. Iso débese a que non coinciden con ningún evento solar importante, como os solsticios ou equinoccios. É máis, esas datas parecen o máis distantes posible deses eventos. A dificultade para comprender o seu funcionamento preciso permite consideralas como identificadores culturais. Por iso, cando aparecen xacementos arqueolóxicos orientados a esas datas no territorio dos falantes de linguas celtas pode deducirse a existencia de observacións astronómicas compartidas.
A través da observación pódense chegar a definir varios tipos de anos segundo a referencia que tomemos. Por exemplo o ano trópico resulta do número de días que transcorren entre dous pasos consecutivos do sol polo equinoccio de primavera. En cambio, o ano sidéreo defínese como o lapso de tempo que existe entre dúas posicións consecutivas do sol respecto do fondo de estrelas. O outro é o ano lunar pero para comprender este concepto é necesario ter en conta que o concepto de ano soamente ten sentido para o ciclo solar, xa que o ano defínese como unha revolución en torno ao sol por parte da terra, por iso, o ano lunar defínese por analoxía co solar da terra e non de forma independente. Pódese falar tamén de "meses lunares" e lunacións, o mes sidéreo lunar definese como o intervalo entre dúas posicións iguais consecutivas da lúa respecto ao fondo das estrelas.
A difusión e persistencia do uso calendárico constituído polas festas de inicio de estación revela un coñecemento dos ciclos do sol e da lúa e dos seus necesarios axustes, por parte dunha comunidade de sabios que compartiu o seu coñecemento nos territorios poboados por poboacións celtas. Os celtas miraban moito ao ceo, sabían situarse polas estrelas, esto dáballes a capacidade de viaxar de noite, pois podían usar o ceo como mapa sen depender do sol. Indagar nas formas particulares que tiveron outras civilizacións anteriores a nós de vivir a dimensión temporal, danos unha idea acerca da gran profundidade cosmolóxica que temos perdido.
Según un marabilloso estudo de Javier Mejuto González na súa tese doutoral sobre o espazo celeste na interpretación arqueolóxica, os humanos posuímos varias formas de constatar o paso do tempo. Unha sería o tempo biolóxico evidenciado polos cambios físicos que suceden no discorrer das nosas vidas (envellecemos); outra o tempo ambiental ou ecolóxico, constatado nos cambios cíclicos das fases anuais ou estacións e na sucesión das distintas condicións climáticas e os consecuentes cambios nos ecosistemas. Pero conectado con estas formas de tempo existe outro tempo de carácter cíclico que as sociedades humanas, desde datas que resultan sorprendentemente cada vez máis temperás, utilizou no seu proveito ao poñelo en relación directa co tempo ambiental ou ecolóxico. É o denominado tempo astronómico, e que indefectiblemente nos conduce ao encontro co divino. Este encontro co divino que queda evidenciado na particularidade de algo tan prosaico coma un calendario, vese reflexado na paixón que desata o celtismo no misticismo moderno, quizáis porque a pesar de todo o que a cosmovisión moderna ten renegado da relixión seguimos corroborando que algo nos conduce de volta ao divino. O principal problema que afronta un observador a hora de realizar un sistema cslendárico é que as unidades anuais e mensuais non son números enteiros, tratase deses números que os pitagóricos definiron como "inconmensurables" e que a nosa cultura definiu como "irracionais". A cultura moderna confunde o irracional co inconmensurable, pero a orde cósmica do universo non parece ser en absoluto irracional, máis ben dunha perfección tal que chega incluso a tolerar a imperfección co fin de darse a coñecer.
Na tradición celta os depositarios do coñecemento foron os druidas, entre as súas funcións estaba a de regular o tempo e os seus distintos ciclos económicos e rituais. Ademáis de coñecementos de astronomía tiñan coñecementos de matemáticas e de filosofía. Os seus ciclos de formación intelectual duraban en torno a 19 anos, nos que ademáis se desplazaban polo territorio para aplicar os seus coñecementos en terras alleas, coincidindo precisamente cos 19 anos que precisa a lúa para efectuar un ciclo completo no firmamento dende un punto de observación terrestre. Os coñecementos dos druidas estiveron, pois, estreitamente vinculados aos lugares de observación do ceo que probablemente definían a sua particular peregrinación "universitaria". É moi probable que existisen calendarios exotéricos que toda a sociedade podía manexar para as actividades cotiás e outros de carácter esotérico cuxo coñecemento estaba reservado só a aqueles que podían comprendelos e manexalos. Estes calendarios esotéricos eran un reflexo da orde divina na terra.
Na tradición celta os depositarios do coñecemento foron os druidas, entre as súas funcións estaba a de regular o tempo e os seus distintos ciclos económicos e rituais. Ademáis de coñecementos de astronomía tiñan coñecementos de matemáticas e de filosofía. Os seus ciclos de formación intelectual duraban en torno a 19 anos, nos que ademáis se desplazaban polo territorio para aplicar os seus coñecementos en terras alleas, coincidindo precisamente cos 19 anos que precisa a lúa para efectuar un ciclo completo no firmamento dende un punto de observación terrestre. Os coñecementos dos druidas estiveron, pois, estreitamente vinculados aos lugares de observación do ceo que probablemente definían a sua particular peregrinación "universitaria". É moi probable que existisen calendarios exotéricos que toda a sociedade podía manexar para as actividades cotiás e outros de carácter esotérico cuxo coñecemento estaba reservado só a aqueles que podían comprendelos e manexalos. Estes calendarios esotéricos eran un reflexo da orde divina na terra.
.jpg)
A illa dos mortos - Arnold Böcklin (1886)
O coñecemento da cultura celta debémosllo basicamente á arqueoloxía e aos escritores contemporáneos grecorromanos que nos detallaron algunhas das formas de vida destes pobos. As antigas crenzas dos galos sobre a ‘ultratumba’ aparecen recollidas por un historiador bizantino, Procopio de Cesarea, no século VI. Este autor narra que naqueles tempos críase que a ‘terra da morte’ (e falamos dos ritos funerarios celtas) situábase ao oeste da illa de Gran Bretaña. Os rituais da morte incluían unha cerimonia denominada ‘Despedida do Corpo’ onde os elementos da natureza (a auga, o lume, a terra e o aire) aportaban riqueza e matiz na honra fúnebre ao ser querido. A comprensión da morte propiamente celta que se integrou rápidamente no cristianismo monástico irlandés e británico asimilou a penitencia non como unha condición precaria daquel que cae en desgracia, senon como un camiño progresivo cara unha perfección maior, é o simbolismo propiamente celta da viaxe ou navegación penitencial que se trasladou ao Camiño xacobeo de peregrinación.
As almas que abandonaban o corpo dirixíanse ao norte da Galia e, dende aí, embarcaban cara a Bretaña. Esas ánimas, cando se ía a luz do día, chamaban con insistencia ás portas dos mariñeiros galos para que lles embarcasen rumbo ao seu novo fogar. Unha especial peculiaridade da tradición celta é precisamenta a capacidad de navegar pola noite, os navegantes celtas cruzaban o mar só con observar as estrelas, o cal mostra un coñecemento astronómico moi avanzado. As ánimas tocaban ás portas insistentemente ata que os mariñeiros decidíanse a cruzar a canle en naves fantasmagóricas; naves que, na mitoloxía da rexión de Bretaña, levaban o nome de Bag An Noz (barca de noite). E aí comezaba a cerimonia, o tránsito… Esa viaxe de tránsito está recollida na tradición da navegación máxica e prodixiosa que en Galicia queda especialmente reflectida na súa particular xeografía de entrantes e saintes no mar, os cales parecen acrecentar as dificultades para delimitar onde comeza o mar ou onde ramata a terra. Non hai nada do simbolismo espiritual que non teña o seu reflexo na materialidade da vida. O vínculo de Galicia coa auga, xa seña a través do mar, da choiva, das rías e ríos ou dos regos e regatos, lémbranos constantemente esa viaxe prodixiosa da que nos fala a lenda de San Brandán ou a de Trezenzonio, pero tamén a tradición popular de Muxía, San Andrés de Teixido ou a singular Barca de pedra de San Juan de Misarela. Temos o privilexio de pertencer a un país que fai fronteira entre esta e a outra vida, entre o alén e o aquén. Ese vínculo co alén é algo que non se pode explicar, e que se manifesta nunha particular vivenza da natureza, esa relación coa natureza mantivo aos galegos conscientes da importancia e o valor das raíces.
A onde iría? - Urbano Lugrís (1946)
O encontro entre a cultura celta e a cristiá que se produxo en Irlanda no século V e VI expandiuse por toda Europa durante a Idade Media, xa que nos inicios desta, os poderes do Papa ou doutras autoridades eran moi limitados. A xenialidade dos monxes irlandeses facilitou unha síntese profunda entre a riqueza cultural céltica e a novidade espiritual do cristianismo, de cuio encontro surxiu unha civilización medieval con profundas raíces.
A particularidade destes monxes celtas cristiás foi unha espiritualidade da pobreza e do desprendemento: o monxe debía renunciar a ser definido, a ser posuído polas pequenas cousas deste mundo. Non podía pertencer nin ao seu nome nin a súa sangue, as suas riquezas ou a sua casa, nin sequera a unha persoa amada ou a unha familia. Todo isto foi vivido igualmente por todos os monxes, ao menos como ideal, pero os monxes de Irlanda viviron unha particular forma de ascesis, unha renuncia que non ten precedente noutros lugares: o autoexilio chamado peregrinatio pro Christi. Unha viaxe/navegación de peregrinación penitencial e purificación que os levou a sair de Irlanda para non volver nunca máis.
Ainda que o noso século vive nunha gran confusión con respecto ao concepto de "santidade", foron seguramente os máis de 500 anos de capitalismo e liberalismo os que nos teñen feito crer que santidade é a palabra cristiá e primitiva para "bondade" ou "filantropía". Pero isto non é así, santidade é a experiencia da verdade feita carne, da verdade vivida. Sucede que na realidade os homes sempre experimentan unha desproporción, unha diferenza de calidade entre o que desexan e o que atopan, entre o que soñan e o que poden lograr (o que Lacan denominou como unha falta radical na estructura), como si estivesen feitos para un mundo que non é este mundo, como si estiveran en efecto exiliados.
A Terra de Promisión dos Santos da que se fala na lenda da navegación de San Brandán, atópase surcada por un ancho río que non se pode atravesar: unha fronteira custodiada por un gardán anxélico que explica aos afortunados visitantes que non se pode ir máis alá de aquel límite. O paraíso é terrenal na Navigatio, pero non totalmente. É temporal pero non totalmente. Ten a súa porta, a súa fronteira neste mundo, pero esténdese máis alá de este mundo cara a eternidade. O concepto cristián da salvación lémbranos que o home está feito para este mundo, para ser salvado e sanado de todas as súas feridas, a salvación cristiá equivale a acoller totalmente o desexo humano de que todo o que o home coñece e ama seña purificado pola perfección neste mundo. A perfección perténcello a Deus por esencia, e ás criaturas por participación. É certo que a corrrupción do concepto de salvación que o liberalismo impuxo á cultura cristiá derivou nunha falsa idea de perfección pola cal a nosa época está plagada de discursos que apuntan a amosarse falsamente perfectos: persoas sen angustias, sen dores (indolentes), sen aburrimento, con corpos perfectos, sen arrugas ou sen estrías, e con posibilidade de ser modificados ao gusto do consumidor. Pero este non foi o concepto de salvación que a tradición cristiá herdou das súas orixes, por iso é tan oportuno volver a cosmovisión medieval, da que ainda temos moito que aprender.
A navegación/peregrinación prodixiosa e penitencial que derivou do encontro entre a espiritualidade celta e a cristiá trasládanos unha realidade "hipostática", é dicir, un encontro fronteirizo da natureza humana coa divina, a épica da viaxe do imramma celta conxugada nun novo contido cristián. Este é o verdadeiro sentido da evolución, atopar no vello heroísmo o contido dun novo heroísmo.
Referencias