Hai diferentes formas de achegarse, lentamente, á historia familiar. Antes de querer escoitar, a historia éntranos polos ollos, a paisaxe é pel e nostalxia. Neses lugares nos que case podes revivir un pasado inevitablemente triste. Eses camiños aos que só con achegarte podes sentir como se entrelazan para facerche un nudo na gorxa, quixeran levarte a recorrer esa parte de ti que coñecía eses montes e descoñecía a amargura que agochaban. Leva tempo desfacerse dela, para entregárllela ás árbores, elas aguantan e escóitano todo, como a pereira da aira.
A través dos anos e da terra na que afunden as súas raices, as árbores transportan os segredos sen tan sequera moverse do sitio, as ramas que intentan acadar o ceo descoñecen a terra, pero nútrense da oscuridade que impera baixo a terra da xenealoxía.
Canto máis te achegas máis doado resulta chorar.
Canto menos coñeces, máis difícil resulta chorar, e máis profundo se ancora a tristeza.
Esas montañas, ancianas na súa redondez, esas carballeiras e eses regos dos mouros, eses soutos, eses curros, esas veigas... Achegaraste a elas noutros lugares, ainda que seguirán sendo as primeiras, tal e como as coñeciches, máis adiante, ou despois, elas gardan e agardan o silencio que resulta imposible na casa, elas agochan ese pedaciño de ti que preferiu quedar escondida, para non deixar entrar e para non deixar sair.
O grao de tolerancia coa dor indica tamén o grao de tolerancia coa vida, e o profundamente morto que podes estar a pesar da vida. A dor, igual que o sagrado, non se tolera, exclúese no reducto das páxinas de sucesos e canalízase a través do morbo e os analxésicos, para non deixar entrar, para non deixar sair.
Ainda que mudemos ou percorramos as canles, a-normalidade vai por dentro e aquilo que se convertiu en normal, non deixará de selo se non conseguimos entrar e se non conseguimos sair.